W toku postępowania upadłościowego prowadzonego przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie (XVIII Wydział Gospodarczy ds. upadłościowych i restrukturyzacyjnych) złożone zostały wnioski o powołanie wskazanych wierzycieli do rady wierzycieli. Sędzia-komisarz, orzekając jako sąd I instancji, wnioski oddalił. Orzeczenie sędziego-komisarza zaskarżył zażaleniem jeden z wierzycieli. Sąd upadłościowy działający jako sąd II instancji stwierdził jego niedopuszczalność i w związku z tym zażalenie odrzucił. Pouczył ponadto o możliwości wniesienie zażalenia do innego składu sądu wydającego orzeczenie (tzw. zażalenie poziome).
Inny skład sądu II instancji powziął jednak wątpliwość i wystąpił do Sądu Najwyższego z następującymi zagadnieniem prawnym:
„Czy na postanowienie sądu upadłościowego – sądu II instancji o odrzuceniu zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje środek zaskarżenia?”
Wątpliwości zrodziły się po zmianach wprowadzonych dużą nowelizacją k.p.c. z 2019 r. Wcześniej to w kompetencji sądu I instancji leżała kontrola dopuszczalności środków odwoławczych (nieobowiązujący już art. 370 k.p.c.). Jeżeli ten wydał postanowienie o odrzuceniu środka odwoławczego, to ustawa umożliwiała zaskarżenia rzeczonego postanowienia i poddania go kontroli instancyjnej.
Obecnie, w zakresie zażaleń, zasadą jest brak kompetencji sądu I instancji do oceny dopuszczalności wniesienia tego środka zaskarżenia – sąd ten (tu: sędzia-komisarz) ma przede wszystkim niezwłocznie przekazać zażalenie razem z aktami sprawy właściwemu sądowi drugiej instancji. Wyjątek z art. 395 § 2 k.p.c. daje sądowi I instancji kompetencje do uchylenia zaskarżonego orzeczenia wyłącznie wtedy, gdy zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione. Zaskarżenie postanowienia o odrzuceniu zażalenia nie musi zaliczać się do powyższego wyjątku. Ocenę dopuszczalności zażalenia będzie zatem co do zasady przeprowadzał sąd II instancji. Jeżeli dojdzie do wniosku, że zażalenie jest niedopuszczalne, a następnie je odrzuci, rodzi się pytanie o dopuszczalność zaskarżenia takiego postanowienia.
Z jednej strony, w art. 3942 k.p.c. zawierającym zamknięty katalog orzeczeń sądu II instancji, które podlegają zaskarżeniu, nie zawarto postanowienia o odrzuceniu zażalenia. Z drugiej strony, skoro analogiczne postanowienie o odrzuceniu apelacji podlega zaskarżeniu, to w myśl ogólnej zasady odpowiedniego stosowania do postępowania zainicjowanego wniesieniem zażalenia przepisów regulujących postępowanie apelacyjne, uzasadnione byłoby uznanie dopuszczalności zaskarżenia postanowienia o odrzuceniu zażalenia. Dopuszczalność zażalenia w takim wypadku realizowałaby konstytucyjną zasadę prawa do sądu. Trzecim modelem wykładni pozostaje również przyjęcie, że pomimo braku wyraźnej podstawy, kompetencję do odrzucenia zażalenia w przypadku jego niedopuszczalności posiada sąd I instancji, ergo rozpatrzenie środka zaskarżenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia pozostawałoby w kompetencji sądu I instancji. Ten ostatni pogląd jest o tyle kontrowersyjny na gruncie przepisów prawa upadłościowego i prawa restrukturyzacyjnego, że w przypadku orzeczeń sędziego-komisarza działającego jako sąd I instancji brak przepisów regulujących inny skład sądu pierwszej instancji (czytaj „równorzędnego/innego” sędziego-komisarza).
Zagadnienie prawne zostało zarejestrowane (wraz z zagadnieniem towarzyszącym, dotyczącym składu sądu wydającego postanowienie o odrzuceniu zażalenia), pod sygnaturą III CZP 44/21. Warto śledzić sprawę – rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego będzie miało istotne znaczenie dla praktyki. Zawsze tam, gdzie rodzi się pytanie o zaskarżalność, ważą się losy tych, którzy w przyszłości będą próbowali zaskarżyć orzeczenie w analogicznej sytuacji procesowej.
- opracowali: Bartosz Sierakowski, Wojciech Pustelnik
