Nowe rozwiązania przedstawione w ustawie o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw stanowią według Ministerstwa Sprawiedliwości odpowiedź na „słabości obowiązującego modelu upadłości konsumenckiej” związane ze stosowaniem obecnie obowiązujących przepisów.

W obliczu zgłaszanych problemów dotyczących procedury upadłościowej, skierowany do Sejmu rządowy projekt ustawy ma na celu rozwiązanie m.in. poniższych kwestii:

• duża ilość oddalonych wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i niejednolita linia orzecznicza w tym zakresie,
• zbyt długi czas trwania postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości jak
• i procedury po jej ogłoszeniu, spowodowany obciążeniem sądów sprawami byłych przedsiębiorców którzy chcieli skorzystać z oddłużenia na zasadach przewidzianych początkowo tj. do stycznia 2016r. tylko dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej,
• trudności z ustaleniem listy wierzytelności czy likwidacją masy,
• problemy w stosowaniu przepisów dotyczących zaliczkowego ponoszenia kosztów postępowania przez Skarb Państwa, skutkujące ponoszeniem tych kosztów przez syndyków,
• brak regulacji obejmujących ochroną byłego małżonka przed skutkami upadłości konsumenckiej czy zabezpieczenie środków materialnych dla funkcjonowania rodziny, której członkowie zostali objęci postępowaniem upadłościowym.

Nowelizacja wprowadza zmiany w zakresie:

• szerszego dostępu dla osób fizycznych do rozpoczęcia procedury oddłużenia
  Założono zniesienie konieczności zbadania przez sąd, na etapie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości, czyli postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, istnienia i stopnia winy dłużnika w doprowadzeniu do niewypłacalności lub pogłębieniu tego stanu. Jest to najbardziej wyczekiwana zmiana która przyczyni się do znacząco większej liczby ogłaszanych upadłości konsumenckich. Ponadto, zniweluje dość różną praktykę orzeczniczą w tej kwestii a także spowodowane tym faktem zjawisko „turystyki” upadłościowej w kierunku sądów które statystycznie oddalają najmniej wniosków. Nie oznacza to że każdy dłużnik będzie potraktowany tak samo. Ewentualna nierzetelność dłużnika będzie przedmiotem badania sądu na etapie ustalania planu spłaty, czyli wówczas gdy swoje stanowisko będą mogli wyrazić również wierzyciele. W przypadku celowego działania upadłego na szkodę wierzycieli poprzez trwonienie majątku, sąd podejmie decyzję o odmowie oddłużenia upadłego.
• uproszczona procedura dla najprostszych spraw niewymagająca udziału sędziego - komisarza
  Zaproponowane rozwiązanie polegające na wprowadzeniu uproszczonej procedury umożliwiającej ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej bez wyznaczania sędziego – komisarza, ma na celu zniwelowanie ciężaru obsługi prostych spraw przez sądy  upadłościowe. Tryb uproszczony będzie miał zastosowanie w szczególności gdy w masie upadłości nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzycieli. Dzięki temu sprawy mają być rozpoznawane szybciej a ich czas trwania ma się znacząco skrócić.
• układ pod kierunkiem licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego
  Omawiany projekt przewiduje możliwość zawarcia układu z wierzycielami  przez dłużnika w którym zaangażowanie sądu będzie ograniczone do minimum. Ten tryb postępowania będzie przeprowadzony pod kierunkiem licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego, który będzie czuwał nad jego późniejszym wykonaniem.
• „pre-pack” dla dłużnika niebędącego przedsiębiorcą
  Znana już instytucja „pre-pack” w procedurze upadłościowej dotyczącej  przedsiębiorców, polegająca na egzekucji majątku w trybie przygotowanej likwidacji, będzie dostępna także dla osób fizycznych. Rozwiązanie to ma na celu umożliwienie także konsumentom szybkiego rozpoczęcia nowego startu.  Projekt przewiduje drobne zmiany także w obowiązujących obecnie przepisach dla trybu przygotowanej likwidacji (art. 56a – 56h p.u.), które mają na celu usprawnienie ich stosowania.
• brak planu spłaty tylko w sytuacjach wyjątkowych
  Przyjęcie tego rozwiązania wydaje się być także konsekwencją wprowadzanej zasady szerszego dostępu dłużników do oddłużenia. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty ma mieć charakter warunkowy. Należy przez to rozumieć, że niezdolność dłużnika do dokonywania spłat wynikająca z jego osobistej sytuacji musi mieć charakter trwały, by mogła stanowić powód do umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Regulacja ma przeciwdziałać zbyt pochopnemu odstąpieniu od ustalania planu spłaty.
• zgłoszenia wierzytelności składane bezpośrednio do syndyka
  Obecnie wierzytelności są zgłaszane do sądu upadłościowego który następnie przesyła jeden odpis zgłoszenia do syndyka celem weryfikacji wpisania na liście wierzytelności. Projekt zakłada, że zgłoszenia będą wnoszone bezpośrednio do doradcy restrukturyzacyjnego który w danym postępowaniu upadłościowym pełni funkcję syndyka.

W toku procesu legislacyjnego, na etapie prac Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, do rządowego projektu ustawy wprowadzono zmiany w tym w szczególności:

• zmianie uległ katalog danych jakie powinny być zawarte we wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej poprzez dodanie obligatoryjnego obowiązku dłużnika do udzielenia informacji o dokonanych przez niego czynnościach prawnych w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy przed dniem złożenia wniosku, a których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach, a także ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł,

• dodano przepis, zgodnie z którym sąd umorzy postępowanie, jeżeli zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi,

• wskazano iż do wykonania określonej czynności po dniu zakończenia postępowania albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, do wykonania której w toku postępowania był sędzia komisarz, właściwy będzie sąd w składzie jednoosobowym,

• zmodyfikowano przepis o wejściu ustawy w życie przyjmując iż  ustawa co do zasady wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia. Wcześniej, tj. po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, mają obowiązywać zmiany, które m.in.: usprawniają likwidację masy upadłości, w szczególności w odniesieniu do nieruchomości i ich ułamkowej części, eliminują wątpliwości co do stosowania w postępowaniu upadłościowym art. 231 Kodeksu pracy oraz precyzujące moment wstąpienia nabywcy w miejsce upadłego do postępowań cywilnych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych oraz przed sądami polubownymi. W tym samym terminie 14 dni wejdzie w życie także nowelizacja ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, umożliwiająca wydawanie zarządzeń w zakresie czynności przewodniczącego, oraz nowela ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, eliminująca wątpliwości związane ze stosowaniem tej ustawy w przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego wobec dłużnika alimentacyjnego.

Zaproponowane zmiany obowiązujących regulacji wydają się być nie tylko uzasadnione ale i konieczne dla  skutecznego i sprawnego oddłużania osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, stanowiącego kluczowy element polityki drugiej szansy.

- opracowała Diana Dudek