Stan faktyczny
Jednostka samorządu terytorialnego (gmina) zawarła umowę o udzielenie dotacji z właściwymi władzami krajowymi. Otrzymała na jej mocy środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. Miały one posłużyć do realizacji projektów współfinansowanych z ww. budżetu. Środki te zdeponowane zostały na rachunkach bankowych jednostki samorządu terytorialnego. Następnie, postanowieniem z dnia 30 grudnia 2015 r., ogłoszono upadłość banku prowadzącego ww. rachunki. Gmina wystąpiła z wnioskiem o wyłączenie pieniędzy z masy upadłości, a po jego oddaleniu przez sędziego-komisarza, zażądała wyłączenia środków z masy na drodze powództwa. Po kolejnym negatywnym rozstrzygnięciu skorzystała ze ścieżki odwoławczej, a finalnie wystąpiła ze skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego. W toku rozpatrywania sprawy SN powziął wątpliwości, które doprowadziły do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym.
Problem prawny
Wymagający rozstrzygnięcia problem prawny ujawnił się na niwie relacji przepisów prawa krajowego (tu: polskiego) i unijnego. Rodzime regulacje przewidują bowiem wyłączenie spod egzekucji środków pochodzących z budżetu unijnego (art. 63 p.u. ust. 1 pkt 1 p.u. w zw. z art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c. w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 u.f.p.), jednak zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, wyłączenie to ma zastosowanie, gdy to upadły jest beneficjentem wsparcia finansowego. W rozpatrywanej sprawie zaś pozycję tę zajmowała gmina, a nie upadły bank. Nadto Sąd Najwyższy dostrzegł, że z kolei powództwo wytoczone przez gminę w trybie art. 70 p.u. nie mogło odnieść skutku, ponieważ po zdeponowaniu środków na rachunku bankowym, to przyszły upadły – bank, stał się ich właścicielem. Kierujący pytanie prejudycjalne powziął zatem wątpliwość, czy takie uregulowanie na poziomie prawa krajowego nie stoi na kursie kolizyjnym z przepisami unijnymi[1]. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że brak możliwości odzyskania środków z funduszów masy upadłości zniweczyłoby możliwość osiągnięcia celu dotacji – współfinansowania projektów inwestycyjnych i ich realizację. Co więcej, skonsumowanie środków na cele inne, aniżeli zamierzone, mogłoby rodzić obowiązek zwrotu kapitału przez beneficjenta.
Wyrok TSUE
Trybunał po pierwsze wyjaśnił, że środki wychodzące z budżetu UE i transferowane w ramach poszczególnych funduszy, przenoszone są do budżetów Państw Członkowskich. W konsekwencji kapitału przekazanego gminie nie sposób uznać za aktywa Unii (wówczas zastosowanie przymusu względem tych środków nie mogłoby mieć miejsca bez upoważnienia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej). Po drugie, w uzasadnieniu wyjaśniono, że żaden z przepisów unijnych powołanych w ramach prawnych nie obliguje państw członkowskich do przyjęcia unormowań umożliwiających wyłączenie środków pieniężnych z funduszów masy upadłości upadłego banku, wyłącznie z tego względu, że środki te zdeponował beneficjent programu współfinansowanego przez UE. TSUE w uzasadnieniu wyroku podkreślił również, że w analogicznych stanach faktycznych brak możliwości wyłączenia środków z masy upadłości może stanąć na drodze ku osiągnięciu celu przepisów unijnych, a także zaistnieniu obowiązku zwrotu środków przez beneficjenta. Samodzielnie jednak okoliczność ta nie może doprowadzić do wykładni przepisów unijnych wbrew ich brzmieniu. Zgodnie bowiem z ugruntowaną linią orzeczniczą, wykładnia danej regulacji nie może prowadzić do wyrugowania skuteczności jasnego i precyzyjnego brzmienia przepisu. W konsekwencji, TSUE orzekł, że przepisy prawa unijnego: „nie stoją (…) na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które z jednej strony nie pozwala podmiotowi, który otrzymał środki w ramach programów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej, na uzyskanie wyłączenia tych środków z masy upadłości banku, gdy owe środki wpłacono na rachunek prowadzony przez ten bank, którego upadłość następnie ogłoszono, a z drugiej strony nie przewiduje wyłączenia rzeczonych środków z owej masy upadłości”.
- opracowali: Bartosz Sierakowski, Wojciech Pustelnik
[1] Art. 2 pkt 5, art. 3, 4, 57 ust. 1, art. 70 i 80 Rozporządzenia nr 1083/2006, a aktualnie art. 2 pkt 15, art. 37 ust. 1, art. 66, 67 ust. 1, art. 74 ust. 1 i art. 89 ust. 1 Rozporządzenia nr 1303/2013; w wyroku TSUE skorygował ramy prawne, wskazując poza przepisami Rozporządzenia nr 1083/2006 również na relewantność art. 11, 54, 56 i 58 Rozporządzenia nr 1306/2013, a także art. 2 lit. i, art. 3, 4 i art. 72 ust. 1 Rozporządzenia nr 1698/2005.
