Obecnie, wspólną cechą wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych jest to, że są one dostępne dla dłużników niewypłacalnych oraz dla dłużników jedynie zagrożonych niewypłacalnością. W tym zakresie Projekt wprowadza istotną zmianę wyłączając postępowanie sanacyjne z kategorii postępowań dostępnych dla dłużników zagrożonych niewypłacalnością. W uzasadnieniu Projektu Projektodawca wskazał, że „Postępowanie sanacyjne, jako postępowanie wyłączone z kategorii postępowań dotyczących restrukturyzacji zapobiegawczej, pozostaje poza zakresem stosowania Dyrektywy 2019/1023.” (s. 3). Zgodnie z Projektem restrukturyzacja zapobiegawcza będzie przeprowadzana w następujących postępowaniach restrukturyzacyjnych:

1. postępowaniu o zatwierdzenie układu;
2. przyspieszonym postępowaniu układowym;
3. postępowaniu układowym.

Postępowanie sanacyjne będzie natomiast służyło do przeprowadzenia restrukturyzacji sanacyjnej. W konsekwencji, postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie układowe będzie mogło być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością, a postępowanie sanacyjne będzie mogło być prowadzone wyłącznie wobec dłużnika niewypłacalnego. Jest to fundamentalna zmiana systemu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego, która w miejsce systemu złożonego z dwóch elementów (postępowanie upadłościowe dla dłużników niewypłacalnych oraz postępowania restrukturyzacyjne dla dłużników niewypłacalnych oraz zagrożonych niewypłacalnością) wprowadza system, składający się z trzech elementów, a mianowicie:

1. postępowanie upadłościowe dla dłużników niewypłacalnych;
2. postępowanie restrukturyzacyjne (sanacyjne) dla dłużników niewypłacalnych;
3. postępowania restrukturyzacyjne (postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe) dla dłużników niewypłacalnych i zagrożonych niewypłacalnością.

Projekt wprowadza również istotne regulacje dotyczące przedstawiania wierzycielom informacji na temat spodziewanego stopnia zaspokojenia w ramach układu w porównaniu ze stopniem zaspokojenia możliwym do uzyskania w ramach postępowania upadłościowego. Zgodnie z projektowanym art. 10a ust. 1 nadzorca lub zarządca sporządza test zaspokojenia, który zawiera informacje szczegółowo wskazane w treści tego artykułu. Test zaspokojenia ma z jednej strony umożliwić wierzycielom podjęcie świadomej decyzji w zakresie głosowania nad układem, a z drugiej strony jest materiałem dla sądu w ramach postępowania związanego z zatwierdzeniem układu. Test zaspokojenia zawiera wycenę, która obejmuje m.in. wartość majątku dłużnika przy założeniu ogłoszenia jego upadłości i sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości oraz odstąpienia od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości i sprzedaży poszczególnych składników majątku oraz informację o przewidywanym stopniu zaspokojenia wierzycieli, których wierzytelności są objęte układem, w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika, zawierającą następujące dane:

1. wartość majątku dłużnika, o której mowa w pkt 1 lit. b),
2. przewidywany czas trwania postępowania upadłościowego oraz przewidywaną wysokość kosztów postępowania upadłościowego oraz innych zobowiązań masy upadłości,
3. kategorię, w której w postępowaniu upadłościowym byliby zaspokajani wierzyciele stanowiący grupy reprezentujące odrębne kategorie interesu,
4. ocenę, czy wierzytelności objęte układem będą zaspokojone w większym stopniu w przypadku zawarcia i wykonania układu, czy w postępowaniu upadłościowym.

Z projektowanymi regulacjami dotyczącymi testu zaspokojenia wiąże się również projektowana zmiana w art. 140 ust. 1, która wynika z tego, że część informacji, które aktualnie wymagane są przez art.140 ust. 1 zostanie przeniesiona do testu zaspokojenia.

Zgodnie z projektowanym art. 34b w sprawach dotyczących zlecenia sporządzenia planu restrukturyzacyjnego osobom trzecim, o którym mowa w art. 10 ust. 4,  zlecenia sporządzenia wyceny osobom trzecim, o którym mowa w art. 10a ust. 3, umowy z mediatorem, o której mowa w art. 25a ust. 2, zlecenia sporządzenia opinii, o którym mowa w art. 164 ust. 3a nadzorca dokonuje czynności w imieniu własnym na rachunek dłużnika. Nadzorca nie będzie odpowiadał za zobowiązania zaciągnięte w sprawach, o których mowa w ust.1. Projektowana regulacja w zakresie nią objętym zbliża pozycję nadzorcy (nadzorcy układu oraz nadzorcy sądowego) do pozycji zarządy. Zarządca, podobnie jak i syndyk występuje w roli tzw. strony zastępczej, gdyż wprawdzie występuje we własnym imieniu, lecz nie na własny rachunek. Zarządca działa jako zastępca pośredni. Taką samą konstrukcję Projektodawca przewiduje w odniesieniu do nadzorcy w zakresie dokonywania czynności wskazanych  w projektowanym art. 34b. Rozwiązanie to należy uznać za słuszne z następujących względów. Po pierwsze, dla zapewnienia obiektywności, rzetelności oraz transparentności postępowań restrukturyzacyjnych jest konieczne aby czynności wskazane w art. 34b, które mają zasadnicze znaczenie dla ochrony praw wierzycieli dokonywał nadzorca (albo zarządca jeżeli jest ustanowiony) a nie samodzielnie dłużnik. Ma to istotne znaczenie dla wiarygodności dokonywanych czynności. Jednocześnie, skoro czynności te powinny być dokonywane przez nadzorcę to konieczne jest precyzyjne uregulowanie pozycji prawnej nadzorcy w zakresie dokonywanych czynności oraz zakresu jego odpowiedzialności. Słuszne jest ujednolicenie tej pozycji w zakresie objętym regulacją art.  34b z pozycją prawną zarządcy.

Projektowane rozwiązania, które dotyczą zakresu objęcia układem sprowadzają się do objęcia układem z mocy prawa wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo (projektowane zmiany w art. 151). Zmiana ta wynika z konieczności implementacji rozwiązań Dyrektywy (art. 1 ust. 5 Dyrektywy) i wobec powyższego należy ją ocenić pozytywnie. Konsekwencją tej zmiany jest również projektowane rozwiązanie art. 161 ust. 1a, który dla określonych kategorii wierzycieli w tym również wierzycieli, których wierzytelności są zabezpieczone na składnikach majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także przez przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia przewiduje obligatoryjne ustanowienie odrębnej kategorii. Dążąc do zabezpieczenia praw wierzycieli rzeczowych Projektodawca przewidział również, że przedstawione im propozycje układowe (projektowany art. 161a) będą musiały przewidywać stopień zaspokojenia nie mniej korzystny, niż w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika, chyba że wierzyciel zgodzi się na warunki mniej korzystne. Jednocześnie propozycje nie będą mogły przewidywać innego sposobu zaspokojenia niż przewidziany w umowie, chyba że wierzyciel wyraził na to zgodę.

Realizując dyspozycje Dyrektywy projektowane rozwiązania zakładają dwustopniową procedurę przyjęcia układu. Zgodnie z Projektem układ będzie mógł być przyjęty na podstawie art. 119 ust. 1 lub 2 (projektowany art. 120 ust. 1) albo na podstawie postanowienia sądu wydanego w wyniku rozpoznania wniosku złożonego zgodnie z art. 120 ust. 5[1]. Kontynuacją tego rozwiązania jest projektowany art. 165b ust. 1, zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia nieprzyjęcia układu na podstawie art. 119 ust. 1 i 2, na wniosek dłużnika lub za jego zgodą, sąd zatwierdza układ jeżeli:

1. większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli, o których mowa w art. 161 ust. 1 pkt 3 lub wierzycieli o wyższym stopniu uprzywilejowania od wierzycieli, o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt 2 Prawa upadłościowego, a w przypadku niespełnienia tego warunku, za przyjęciem układu głosowała grupa lub grupy wierzycieli stanowiące co najmniej połowę grup należących do tych kategorii wierzycieli, które w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego otrzymałyby jakiekolwiek zaspokojenie, przy zastosowaniu wyceny zakładającej kontynuację działalności przedsiębiorstwa dłużnika;
2. wyrażająca sprzeciw grupa wierzycieli uzyska w drodze układu co najmniej ten sam stopień zaspokojenia, jak każda inna grupa wierzycieli o takim stopniu uprzywilejowania w postępowaniu upadłościowym oraz wyższy stopień zaspokojenia niż jakakolwiek inna grupa o niższym stopniu uprzywilejowania w postępowaniu upadłościowym;
3. dotychczasowi wspólnicy, udziałowcy lub akcjonariusze nie otrzymają w wyniku przyjęcia układu wartości przekraczającej wartość wniesionych przez siebie środków, w ramach realizacji planu restrukturyzacyjnego;

Warunek wskazany w ust. 1 pkt 3 nie ma zastosowania w przypadku, gdy:

1. układ przewiduje pełne zaspokojenie wierzycieli lub
2. wartość środków wniesionych przez wspólników, udziałowców lub akcjonariuszy jest większa od wartości zmniejszenia wysokości wierzytelności przewidzianej w układzie dla wierzycieli głosujących przeciwko układowi, lub
3. wspólnikami dłużnika są wyłącznie osoby fizyczne;

Przez wierzycieli o wyższym lub niższym stopniu uprzywilejowania, o których mowa w ust. 1 pkt 2, Projekt rozumie wierzycieli, którzy są zaspokojeni w odpowiednio wyższym lub niższym stopniu w postępowaniu upadłościowym (a w przypadku dłużników, którzy nie posiadają zdolności upadłościowej – w postępowaniu egzekucyjnym), w szczególności wierzycieli o odpowiednio wyższej lub niższej kategorii zaspokojenia, przy uwzględnieniu wierzycieli zaspakajanych w ramach odrębnego planu podziału. Projektowane rozwiązanie stanowi implementację art. 11 ust. 1 Dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie zapewniają, aby plan restrukturyzacji, który nie został zaaprobowany przez zainteresowanych uczestników, jak przewiduje art. 9 ust. 6, w każdej grupie dysponującej prawem do głosowania, mógł zostać zatwierdzony przez organ sądowy lub administracyjny na wniosek dłużnika lub za zgodą dłużnika, oraz mógł stać się wiążący dla grup dysponujących prawem do głosowania i wyrażających sprzeciw, w przypadku gdy ten plan restrukturyzacji spełnia co najmniej następujące warunki:

a)      jest zgodny z art. 10 ust. 2 i 3;

b)      został zaaprobowany przez:

(i)                 większość grup zainteresowanych uczestników dysponujących prawem do głosowania, pod warunkiem że co najmniej jedna z tych grup to grupa wierzycieli zabezpieczonych lub grupa uprzywilejowana w stosunku do grupy zwykłych wierzycieli niezabezpieczonych; lub - jeśli ten warunek nie zostanie spełniony,

co najmniej jedną grupę zainteresowanych uczestników dysponującą prawem do głosowania lub, w przypadku gdy tak przewidziano w prawie krajowym, stron, które doznały uszczerbku, inną niż grupa udziałowców lub jakakolwiek inna grupa, która na podstawie wyceny dłużnika jako przedsiębiorstwa kontynuującego działalność nie otrzymałaby jakichkolwiek płatności ani nie zachowałaby jakichkolwiek udziałów, lub, w przypadku gdy tak przewidziano w prawie krajowym, można by racjonalnie domniemywać, że nie otrzymałaby jakichkolwiek płatności ani nie zachowałaby jakichkolwiek udziałów, gdyby zastosowano normalną kolejność zaspokajania w postępowaniu likwidacyjnym na mocy prawa krajowego;

c)         zapewnia, aby wyrażające sprzeciw grupy zainteresowanych wierzycieli dysponujące prawem do głosowania były traktowane co najmniej równie korzystnie jak każda inna grupa o takim samym stopniu uprzywilejowania i bardziej korzystnie niż jakakolwiek inna grupa o niższym stopniu uprzywilejowania; oraz

d)        żadna z grup zainteresowanych uczestników nie może na podstawie planu restrukturyzacji otrzymać lub zachować więcej niż pełna kwota swoich roszczeń lub udziałów.

Na zasadzie odstępstwa od akapitu pierwszego państwa członkowskie mogą ograniczyć wymóg uzyskania zgody dłużnika do przypadków, w których dłużnikami są MŚP.

Jednocześnie, Projekt jednoznacznie realizuję zasadę, zgodnie z którą układ nie może przymusowo określać dla wierzycieli stopnia zaspokojenia niższego niż w postępowaniu upadłościowym lub w przypadku zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego bez przyjęcia układu (projektowany art. 165 ust. 2).

            Projekt przewiduje również szereg zmian w zakresie skutków postępowania egzekucyjnego dla otwarcia postępowań restrukturyzacyjnych oraz w zakresie postępowania o zatwierdzenie układu.

Warto zwrócić uwagę, że niektóre ze zmian projektowanych w zakresie postępowania o zatwierdzenie układu zostały negatywnie ocenione przez Radę Legislacyjną.

Rada Legislacyjna wskazała, że zupełnie niezrozumiała i błędna jest projektowana regulacja art. 189. Zgodnie z projektowanym przepisem dzień obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, o którym mowa w art. 226a ust. 1 ma być dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a jednocześnie z zastrzeżeniem ust. 1, w postępowaniu o zatwierdzenie układu uznaje się, że skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego powstają z dniem układowym, o którym mowa w art. 211. Projektowane rozwiązanie spowoduje następujące wątpliwości:

a) czy skutki otwarcia w postępowaniu o zatwierdzenie układu będą powstawały dwukrotnie tj. wpierw z dniem układowym oraz ponownie z dniem obwieszczenia (co oczywiste, otwarcie postępowania wywołuje skutki otwarcia);

a) skoro skutki otwarcia postępowania (a więc również zakres objęcia wierzycieli układem) powstają (mogą powstać) w dwóch terminach to według jakiej daty ma być sporządzony spis wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych, o którym mowa w art. 211b;

b) czy jeżeli wpierw zostanie sporządzony spis wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych według stanu na dzień układowy i zostanie on przedstawiony wierzycielom, a następnie zostanie dokonane obwieszczenie, a więc pojawi się ponowne otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego to czy konieczne będzie sporządzanie nowego spisu wierzytelności i spisu wierzytelności spornych, czy też Projektodawca zakłada, że wierzyciele nie muszą posiadać aktualnych informacji, co jednak niewątpliwie wprowadzi ich w błąd.

Z uwagi na powyższe nieusuwalne wątpliwości, w ocenie Rady Legislacyjnej, projektowany przepis powinien zostać usunięty z Projektu.

Jednocześnie jednak Rada Legislacyjna zauważyła istniejący w praktyce problem sprowadzający się do tego czy i w jakim zakresie ustalenie dnia układowego w postępowaniu o zatwierdzenie układu chroni dłużnika przed ogłoszeniem upadłości na wniosek wierzyciel i jak długo trwa ta ochrona. Należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art.  9a p.u. nie można ogłosić upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia. W takim przypadku wniosek podlega odrzuceniu.

Tak więc, skutkiem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jest czasowy zakaz ogłoszenia upadłości. Skoro, zgodnie z art. 189 ust. 2 dzień układowy wywołuje skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego to oznacza to, że dzień układowy wprowadza czasowy zakaz ogłoszenia upadłości. Jest to rozwiązanie prawidłowe. Przedsiębiorca, który prowadzi postępowanie o zatwierdzenie układu nie zawsze potrzebuje ochronę przed egzekucją (np. w sytuacji gdy wierzyciele nie dysponują jeszcze tytułami egzekucyjnymi), ale zawsze potrzebuje ochronę przed upadłością gdyż do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie musi dysponować tytułem egzekucyjnym. Stąd też przedsiębiorca może nie chcieć dokonywać obwieszczenia co oznacza upublicznienie jego sytuacji, ale ma prawo oczekiwać ochrony przed windykacyjnym wnioskiem upadłościowym. Należy również podkreślić, że de lege lata negacja skutku ustalenia dnia układowego w postaci czasowego zakazu ogłoszenia upadłości skutkowałaby tym, że obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego chroniłoby wyłącznie przed egzekucją ale nie chroniłoby przed upadłością. Dla usunięcia wszelkich wątpliwości możliwa jest zmiana art.189 ust. 2 p.r. i nadanie mu brzmienia: W postępowaniu o zatwierdzenie układu uznaje się, że skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego powstają z dniem układowym, o którym mowa w art. 211. Przepis art. 9a p.u. stosuje się odpowiednio. Zmiana ta jednak w ocenie rady Legislacyjnej nie jest niezbędnie konieczna gdyby Projektodawca jasno opisał to zagadnienie w Uzasadnieniu projektowanej ustaw przy okazji innych zmian z nim związanych. Nie jest bowiem tak, że omawiany problem nie wymaga żadnych zmian w ramach Projektu. Otóż, obecne rozwiązanie pociąga za sobą pewne ryzyka, których usunięcie wymaga korekty legislacyjnej. W szczególności, nie jest jednoznacznie rozstrzygnięte jak długo trwa postępowanie o zatwierdzenie układu. Można to obecnie wyinterpretować z art. 211 ust. 2 i twierdzić, że postępowanie (na etapie przedsądowym) trwa tak długo jak długo „aktualny” jest dzień układowy. Wydaje się jednak, że kwestia ta powinna być uregulowana precyzyjnie poprzez wprowadzenie przepisu (np. 218a), zgodnie z którym: „1. Postępowanie o zatwierdzenie układu umarza się z mocy prawa, jeżeli w terminie 4 miesięcy od dnia dokonania obwieszczenia nie wpłynie do sądu wniosek o zatwierdzenie układu. 2. Na wniosek dłużnika, wierzyciela albo innej osoby mającej w tym interes prawny, sąd wydaje postanowienie stwierdzające umorzenie postępowania z mocy prawa.”. Tożsamy przepis obowiązywał w ustawie z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19[2] (art. 20). Kolejne zagrożenie jakie wiąże się z przyjęciem tezy, że od dnia układowego dłużnik chroniony jest przed ogłoszeniem upadłości wiąże się z koniecznością zapewnienia pewności prawa co do tego kiedy przypada dzień układowy. Chodzi o to, aby wyeliminować możliwość wstecznego ustalania dnia układowego przez dłużnika, który dowiedział się o tym, że wierzyciel złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Można to osiągnąć poprzez nowelizację art. 211a ust.1. Zgodnie z obecnym brzmieniem tego artykułu po ustaleniu dnia układowego nadzorca układu zakłada i prowadzi akta w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe. Gdyby przepis ten uzyskał brzmienie: Po zawarciu umowy o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania, nie później niż w dniu układowym nadzorca układu zakłada i prowadzi akta w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe dawałoby to gwarancję, że jeżeli w systemie teleinformatycznym, do którego ma dostęp sąd upadłościowy są prowadzone akta GRz-nu to oznacza, że dzień układowy przypada nie wcześniej niż w dniu założenia akt. Ostatnie ryzyko, które można zidentyfikować wiąże się z teoretyczną możliwością „nieustannego” pozostawania przez dłużnika w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Dłużnik mógłby bowiem po umorzeniu jednego postępowania od razu ustalać kolejny dzień układowy i prowadzić kolejne postępowanie. Nie wydaje się jednak, aby ta kwestia musiałaby być szczegółowo regulowana przez ustawodawcę. Polski system prawny zawiera obecnie wystarczająco dużo rozwiązań, które pozwalają na wyeliminowanie skutków takich nierzetelnych działań (nadużycie prawa podmiotowego, nadużycie prawa procesowego).

            Projekt przewiduje również zmianę art. 211 ust. 2 poprzez ustalenie, że dzień układowy będzie przypadał nie wcześniej niż cztery (obecnie: trzy) miesiące i nie później niż dzień przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Konsekwencją tej zmiany jest również zmiana art.  215 i 218 ust. 2.

Projekt jest obecnie na etapie legislacji rządowej. Został zakończony proces opiniowania i konsultacji publicznych.

- opracowała: dr hab. Anna Hrycaj, prof. Uczelni Łazarskiego

[1] Zgodnie z projektowanym art.120 ust. 5 w terminie 14 dni od dnia obwieszczenia, że układ nie został przyjęty dłużnik lub wierzyciel może złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie przyjęcia i zatwierdzenie układu.

[2] Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 171 z późn. zm.