Projekt przede wszystkim implementuje Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132. Poza tym Projekt zawiera dwie bardzo istotne zmiany w stosunku do obecnego stanu prawnego oraz szereg zmian o charakterze porządkującym. Przede wszystkim, Projekt wprowadza zasadę losowego wyboru syndyka. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 157(1) ust. 1 Prawa upadłościowego sąd będzie wyznaczał syndyka na podstawie sądowej listy doradców restrukturyzacyjnych według kolejności określonej na tej liście w danej kategorii spraw.
Będzie to podstawowy sposób wyznaczenia syndyka, od którego w ust. 2 i 3 przewidziano wyjątki. Po pierwsze, sąd będzie mógł na funkcję syndyka wyznaczyć doradcę restrukturyzacyjnego, który wcześniej był ustanowiony tymczasowym nadzorcą sądowym albo zarządcą przymusowym w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości (co również będzie następowało w drodze wyboru z listy doradców restrukturyzacyjnych). W takim przypadku nie ma potrzeby ponowne stosowanie listy doradców restrukturyzacyjnych, chyba że sąd będzie chciał wyznaczyć inną osobę na funkcję syndyka, niż ustanowiony wcześniej tymczasowy nadzorca sądowy lub zarządca przymusowy. Po drugie w uzasadnionych przypadkach sąd będzie miał również uprawnienie do wyznaczenia syndyka z pominięciem reguły określonej w ust. 1, czyli poza kolejnością określoną na sądowej liście doradców restrukturyzacyjnych. Ratio legis tego rozwiązania sprowadza się do tego, że sąd uwzględniając, w szczególności specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej przez upadłego, a także doświadczenie oraz dodatkowe, czy też specjalistyczne kwalifikacje osoby posiadającej licencje doradcy restrukturyzacyjnego, będzie mógł według swojego uznania wyznaczyć osobę do pełnienia funkcji syndyka. Rozwiązanie to pozwoli na wybór przez sąd takiego doradcy restrukturyzacyjnego, który w ocenie sądu swoimi kwalifikacjami i doświadczeniem zawodowym daje gwarancje sprawnego, efektywnego przeprowadzenia postępowania upadłościowego. Sąd będzie brał również pod uwagę, w przypadku jej przedstawienia, opinię co do wyboru osoby syndyka, złożoną przez uznanych przez dłużnika wierzycieli, dysponujących co najmniej połową uznanych przez dłużnika wierzytelności. Na wyznaczenie syndyka z pominięciem reguły określonej w ust. 1, czyli poza kolejnością określoną na sądowej liście doradców restrukturyzacyjnych będzie przysługiwało zażalenie do sądu drugiej instancji. Sąd, na etapie ogłaszania upadłości, będzie mógł się przychylić do stanowiska większości znanych wierzycieli, czym zmniejszy się prawdopodobieństwo podejmowania uchwały przez wierzycieli w trybie dodawanych przepisów art. 200a-200g. W projektowanym art. 157(1) ust. 6 Prawa upadłościowego rozszerzono katalog postępowań w których na funkcje syndyka w postępowaniach upadłościowych, musi być wyznaczona osoba legitymująca się licencją doradcy restrukturyzacyjnego z tytułem kwalifikowanego doradcy restrukturyzacyjnego. Będzie to dotyczyło postępowań prowadzonych wobec deweloperów, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo- kredytowych, zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji, spółdzielni mieszkaniowych, emitentów obligacji. W projektowanym art. 157(1) ust. 7 Prawa upadłościowego przewidziano delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości, który określi, w drodze rozporządzenia, kategorie spraw oraz tryb i sposób wyznaczenia syndyka albo organu, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe.
Jednocześnie, w ustawie dodano Oddział 2a zatytułowany „Uchwała wierzycieli w przedmiocie zatwierdzenia wyznaczenia syndyka albo zmiany syndyka”. Jak wskazano w uzasadnieniu Projektu ustawy Ratio legis przedmiotowej regulacji sprowadza się do przyznania wierzycielom uprawnienia do zainicjowania procesu wyboru osoby syndyka wolą wierzycieli przez zgłoszenie kandydata, który spełnia ustawowe wymogi do pełnienia funkcji syndyka w postępowaniu upadłościowym. Przy czym z uwagi na fakt, iż postępowanie upadłościowe w stosunku do przedsiębiorców jest postępowaniem wspólnym, które prowadzone jest na rzecz wszystkich wierzycieli istotne jest, aby przedmiotowy wniosek był legitymizowany odpowiednią wartością kapitałową wierzytelności. Wartość ta nie może być zbyt wysoka, gdyż przedmiotowe uprawnienie stałoby się uprawnieniem iluzorycznym. W związku z tym projektodawca w tym zakresie wzorował się na rozwiązaniu przyjętym w art. 201 ust. 2 Prawa upadłościowego, które w praktyce nie budzi żadnych wątpliwości. Do zgłoszenia osoby, która spełnia wymogi, o których mowa w art. 157 ust. 1 lub 2 Prawa upadłościowego będzie wymagane załączenie zgody tej osoby na pełnienie funkcji syndyka w postępowaniu upadłościowym. Rozwiązanie to ma na celu ochronę autonomii woli doradców restrukturyzacyjnych, czyli nienakładania na nich obowiązków mocą woli wierzycieli bez ich zgody. Zgodnie z projektowanym art. 200d ust. 1 Prawa upadłościowego do podjęcia uchwały w przedmiocie zmiany osoby syndyka konieczne jest łączne zachowanie dwóch większości – osobowej i kapitałowej. W odniesieniu do większości osobowej uchwała o zmianie osoby syndyka zapada, jeżeli wypowie się za nią większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos. Jeżeli chodzi o większość kapitałową, to ta uzależniona jest od osiągnięcia określonej większości sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom, a więc wierzycielom biorącym aktywny udział w głosowaniu. Tak więc, przy obliczaniu tej większości nie ma znaczenia wartość wierzytelności wierzycieli ujętych np. na zatwierdzonej liście wierzytelności. W sytuacji podjęcia przez wierzycieli uchwały w przedmiocie zmiany syndyka sąd będzie zobowiązany odwołać syndyka i powołać do pełnienia tej funkcji inną wskazaną przez wierzycieli osobę. Przy czym w tej sytuacji nie mają zastosowania reguły określone w art. 157(1) ust. 1-3 Prawa upadłościowego. Brak stosowalności tych reguł jest uzasadniony wykluczeniem potencjalnego konfliktu, pomiędzy wolą wierzycieli wyrażoną w uchwale, a ogólnym reżimem prawnym dotyczącym wyznaczania osoby do pełnienia funkcji syndyka.
Przepisów o możliwości zmiany syndyka na skutek uchwały rady wierzycieli nie będzie się stosowało w przypadku upadłości konsumenckiej. To istotna regulacja, która oznacza, że w przypadku upadłości konsumenckiej wybór syndyka będzie losowy, a jego odwołanie będzie możliwe jedynie na zasadach ogólnych (przykładowo w trybie dyscyplinarnym lub na wniosek syndyka).
Uzupełnieniem tych regulacji są zmiany projektowane w ustawie o licencji doradcy restrukturyzacyjnego, które przewidują, że osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe będzie składała oświadczenie, w którym wskaże nie więcej niż trzy sądy upadłościowe w których będzie pełnić funkcję tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka albo organu, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio lub wskaże nie więcej niż trzy sądy restrukturyzacyjne w których będzie pełnić funkcję nadzorcy, zarządcy albo organu, do którego przepisy o nadzorcy sądowym albo zarządcy stosuje się odpowiednio. Spółka handlowa, której wspólnicy ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu reprezentujący spółkę posiadają licencję doradcy restrukturyzacyjnego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe w oświadczeniu wskaże nie więcej niż trzy sądy upadłościowe, w których będzie pełnić funkcję tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka albo organu, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio lub nie więcej niż trzy sądy restrukturyzacyjne, w których będzie pełnić funkcję nadzorcy, zarządcy albo organu, do którego przepisy o nadzorcy sądowym albo zarządcy stosuje się odpowiednio. Jednocześnie, przewidziano, że osoba fizyczna posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego może pozostawać wspólnikiem spółki handlowej, której wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkiem zarządu reprezentującym spółkę w nie więcej niż jednej spółce pełniącej funkcję tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka albo organu, do którego przepisy o syndyku stosuje się odpowiednio.
Nie jest ostatecznie przesądzone kiedy wejdą w życie projektowane rozwiązania gdyż zgodnie z art. 8 ust. 1 Projektu Minister Sprawiedliwości, mając na uwadze uwarunkowania techniczne i organizacyjne niezbędne do utworzenia w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe sądowych list doradców restrukturyzacyjnych, ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej komunikat określający termin wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających sądom upadłościowym i sądom restrukturyzacyjnym korzystanie z takich list. Termin określony w komunikacie nie może być późniejszy niż dzień 31 grudnia 2024r. Komunikat ogłasza się w terminie co najmniej 90 dni przed dniem wdrożenia rozwiązań technicznych określonym w tym komunikacie. Jest to zrozumiałe rozwiązanie, biorąc pod uwagę konieczność przeprowadzenia prac wdrożeniowych. Natomiast, założenie, że sądowe listy doradców restrukturyzacyjnych mają być prowadzone w systemie teleinformatycznym jest słuszne.
Druga istotna zmiana projektu polega na wprowadzeniu dedykowanych dla syndyków kont bankowych. W przypadku upadłości konsumenckiej syndyk będzie przechowywał środki pieniężne wchodzące w skład masy upadłości na: 1) rachunku upadłego do którego uzyskał dostęp w związku z pełnieniem funkcji syndyka upadłego albo 2) na należącym do syndyka, wyodrębnionym rachunku bankowym. Przy czym, na rachunku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, będą mogły być przechowywane wyłącznie środki wchodzące w skład masy upadłości, a rachunek ten będzie musiał być prowadzony w sposób umożliwiający w każdym czasie identyfikację masy upadłości, w skład której wchodzą przechowywane na nim środki pieniężne. Syndyk będzie informował bank o przeznaczeniu rachunku, z podaniem sygnatury postępowania upadłościowego, z którego środki pieniężne będą przechowywane na rachunku bankowym, najpóźniej w dniu dokonania pierwszej wpłaty.
