Iwona Filipak
WPROWADZENIE
Przytoczone orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej, gdyż porusza coraz częściej występujący problem związany ze śmiercią upadłego
w toku postępowania upadłościowego oraz jego skutków prawnych zarówno dla samego postępowania upadłościowego, dla wierzycieli jak i dla spadkobierców upadłego. Problem ten jest rzadko poruszany w judykaturze polskiej, pomimo jego istotnego znaczenia dla postępowania upadłościowego jak i dla postępowania spadkowego, gdyż konsekwencje śmierci upadłego mają istotne skutki dla jego spadkobierców. Niezwykle ważne jest więc szersze omówienie przedmiotowego zagadnienia na gruncie glosowanego orzeczenia Sądu Okręgowego w Warszawie - XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy z dnia
16 stycznia 2020r. (sygn.. akt. XXIII Gz 989/19) w szczególności w kontekście skutków prawnych jakie śmierć upadłego konsumenta wywiera na postępowanie upadłościowe oraz możliwych wariantów rozwiązania taj sytuacji na gruncie przepisów postępowania upadłościowego, oraz przepisów kodeksu cywilnego w odniesieniu do następców prawnych upadłego (spadkobierców) i ich ewentualnej odpowiedzialności za długi spadkowe.
Kluczową kwestią nad którą Sąd pochylał się w głosowanym orzeczeniu była więc kwestia art. 188 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe (dalej jako PU) i jego zastosowania wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej o których mowa w art. 491 2 ust. 1 PU). Ponadto Sąd przeanalizował również skutki prawne jakie wywrzeć powinna śmierć upadłego na dalszy bieg postępowania upadłościowego.
W komentowanym orzeczeniu Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził że: „postępowanie upadłościowe wobec konsumentów powinno się toczyć dotąd, aż zostaną zakończone czynności likwidacyjne oraz zostanie dokonany podział sum uzyskanych z likwidacji, rozpoczęty proces likwidacji majątku upadłego powinien zostać zakończony z udziałem spadkobierców”. Z uwagi na doniosłość dla praktyki sądowej zajętego przez Sąd Okręgowy stanowiska wymaga ono szczegółowej analizy nie tylko pod kątem słuszności zawartych w nim poglądów, uzasadnione staje się także poruszenie wątków, które zostały pominięte w tym postanowieniu, a które łączą się bezpośrednio z poruszanym zagadnieniem
STAN FAKTYCZNY
Postanowieniem z dnia 8 marca 2018 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie ogłosił upadłość J. W. – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Upadły na dzień ogłoszenia upadłości nie posiadał żadnego majątku, który mógłby zostać zbyty w toku postępowania. W toku postępowania sporządzona została lista wierzytelności. Przez okres trwania postępowania wpłynęła do masy upadłości jedynie kwota w wysokości 407,36 zł tytułem zwrotu wyegzekwowanych przez Komornika Sądowego środków, które nie zostały przekazane wierzycielom. Upadły J. W. zmarł w dniu 12 kwietnia 2108 r. Z uwagi na problemy w ustaleniu kręgu spadkobierców upadłego, Sędzia komisarz ustanowiła dla spadkobierców kuratora.
Postanowieniem z dnia 1 listopada 2018 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie umorzył postępowanie upadłościowe wobec J. W. osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Sąd uznał że właściwe jest umorzenie postępowania na ogólnych zasadach procesu cywilnego, czyli na podstawie art. 355 § 1 KPC, wobec niedopuszczalności wydania postanowienia o ustaleniu plany spłaty, względnie umorzeniu zobowiązań. Sąd doszedł do przekonania, że z uwagi na brak czynności likwidacyjnych postępowanie upadłościowe wobec J.W. powinno zostać umorzone na skutek śmierci upadłego. Brak bowiem czynności, które można by wykonać z udziałem spadkobierców upadłego, a dalsze prowadzenie postępowania jest niedopuszczalne. Zażalenie na powyższe postanowienie wniosły spadkobierczynie upadłego N. W. i J. W. zaskarżając je w całości zarzucając mu naruszenie art. 188 ustawy Prawo upadłościowe poprzez nieprawidłową interpretację, iż nie znajduje zastosowania w sprawach konsumenckich. Skarżące wniosły o uchylenie postanowienia w całości, ewentualnie o uznanie zażalenia jako oczywiście uzasadnionego.
Sąd Okręgowy w Warszawie - XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy oddalił zażalenie, podzielając w całości poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne oraz ich prawną ocenę w szczególności co do tego, że przepis określający skutki śmierci upadłego w toku postępowania upadłościowego przewidziane w art. 188 ustawy Prawo upadłościowe znajdują zastosowanie również w postepowaniu upadłościowym osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, a „postępowanie upadłościowe wobec konsumentów powinno się toczyć dotąd, aż zostaną zakończone czynności likwidacyjne oraz zostanie dokonany podział sum uzyskanych z likwidacji, rozpoczęty proces likwidacji majątku upadłego powinien zostać zakończony z udziałem spadkobierców”. Po zakończeniu procesu likwidacyjnego masy upadłości, oraz po dokonaniu podziału sum uzyskanych z likwidacji postępowanie upadłościowe winno zostać umorzone na podstawie art. 355 § 1 kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 229 i art. 4912 ust. 1 PU, gdyż wydanie orzeczenia stało się niedopuszczalne.
ZASTOSOWANIA ART. 188 PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO
Pogląd przyjęty w głosowanym orzeczeniu Sądu Okręgowego w Warszawie zasługuje na pełną akceptację. Sąd w sposób precyzyjny i wyczerpujący przedstawił argumenty przemawiające za przyjętym sposobem wykładni art. 188 Prawa Upadłościowego oraz skutków związanych ze śmiercią dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej dla samego postępowania upadłościowego jak i dla wierzycieli oraz dla spadkobierców upadłego.
Przepis art. 188 Prawa Upadłościowego normuje skutki śmierci upadłego po ogłoszeniu jego upadłości, a więc w toku już prowadzonego postępowania upadłościowego. Przedmiotowy artykuł został zamieszczony w części pierwszej, tytułu IV ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe, które to przepisy de facto odnoszą się do przedsiębiorców. W glosowanym orzeczeniu Sąd badał m.in. czy przepis art. 188 Prawa Upadłościowego ma również zastosowanie do dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej w związku z podniesionymi zarzutami.
Zauważyć należy, że Sąd trafnie uznał, że, przepis art. 188 ust. 1 PU ma zastosowanie do postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia m.in. fakt, że przedmiotowy przepis nie został wyłączony od zastosowania w przepisie szczególnym tj. w art. 491 2 ust 1 Prawa Upadłościowego. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 1 PU przepisy części pierwszej stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w ustawie Prawo Upadłościowe, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wobec braku wyłączenia art. 188 ust. 1 PU, należy uznać, że w sprawach nieuregulowanych w części trzeciej, w dziale V ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe, przepis art. 188 ust. 1 PU stosuje się odpowiednio do dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 188 w przypadku śmierci upadłego jego spadkobierca ma prawo brać udział
w postępowaniu upadłościowym. W sytuacji kiedy spadkobierca nie jest znany albo
nie wstąpił do postępowania, sędzia-komisarz na wniosek syndyka albo z urzędu ustanowi kuratora, do którego ma zastosowanie przepis art. 187PU. W przypadku wstąpienia do postępowania spadkobierców upadłego, postanowienie sędziego-komisarza o ustanowieniu kuratora na podstawie art. 188 ust. 1 PU traci moc.
KONSEKWENCJE ŚMIERCI DŁUŻNIKA W TRAKCIE POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO
Przychylając się do stanowiska Sądu, wedle którego przepis art. 188 ustawy Prawo upadłościowe określający skutki śmierci upadłego w toku postępowania upadłościowego, znajduje zastosowanie również w postępowaniu upadłościowym osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, należy przyjrzeć się konsekwencją śmierci dłużnika w trakcie postępowania upadłościowego, bowiem kwestia ta stanowi główne zagadnienie, nad którym pochylał się Sąd w omawianym orzeczeniu.
Sąd pierwszej instancji wskazał pobieżnie, że przy zastosowaniu wykładni gramatycznej podczas prawidłowej interpretacji art. 188 PU należy dojść do wniosku, że postępowanie upadłościowe po śmierci dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącego działalności gospodarczej kontynuuje się przy udziale spadkobierców, bez konieczności wcześniejszego zawieszenia przedmiotowego postępowania upadłościowego. Jest to wyjątek od zasady wyrażonej w art. 174 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako KPC). W glosowanym orzeczeniu zabrakło jednak głębszego wyjaśnienia – de facto – prawidłowego stanowiska Sądu o braku konieczności zawieszania postępowania upadłościowego na skutek śmierci upadłego. Zauważyć należy, że w przeciwieństwie do „modelowego” postępowania cywilnego śmierć upadłego dłużnika nie stanowi przeszkody do dalszego prowadzenia postępowania upadłościowego. Zgodnie z art. 229 PU w postępowaniu upadłościowym nie stosuje się przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania cywilnego, chyba, że ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe stanowi inaczej. Z uwagi na brak odmiennego uregulowania w ustawie Prawo Upadłościowe, należy przyjąć, że art. 229 Prawa Upadłościowego uniemożliwia zawieszenie oraz wznowienie postępowania upadłościowego po śmierci strony procesowej tj. po śmierci upadłego. Wobec niemożności zawieszenia oraz wznowienia postępowania po śmierci upadłego konsumenta, wszelkich uregulowań oraz następstw procesowych wywołanych śmiercią dłużnika (osoby upadłej) po ogłoszeniu jego upadłości należy doszukiwać się w art. 188 Prawa Upadłościowego.
Pierwszym skutkiem śmierci upadłego w toku postępowania upadłościowego wynikającym z art. 188 Prawa Upadłościowego jest więc wstąpienie do postępowania upadłościowego
w miejsce upadłego jego następców prawnych (spadkobierców upadłego). Wskazać należy, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, wejście następców prawnych zmarłego dłużnika do postępowania upadłościowego jest ich prawem, a nie obowiązkiem. Art. 188 ust. 1 zd. 1 PU wprost wskazuje, że w przypadku śmierci upadłego jego spadkobierca ma prawo brać udział w postępowaniu upadłościowym. Kuratora ustanawia się jedynie w sytuacji, kiedy spadkobierca nie jest znany albo odmówił wstąpienia do toczącego się postępowania upadłościowego. Przedmiotowy zapis jest bardzo istotny, bowiem w momencie śmierci zmarłego dłużnika, jego spadkobiercy z chwilą otwarcia spadku stają się de facto beneficjariuszami praw majątkowych zmarłego dłużnika, które są dziedziczne. Do spadku należą natomiast nie tylko prawa majątkowe, ale również i obowiązki majątkowe spadkodawcy, czyli długi spadkowe, które spadkobiercy są zobowiązani uregulować zgodnie z art. 922 kodeksu cywilnego. Z uwagi na powyższe uregulowania przyjąć należy, że udziałem w postępowaniu upadłościowym powinni być zainteresowani spadkobiercy upadłego, którzy przyjęli spadek. Ustawodawca poprzez umożliwienie spadkobiercom upadłego czynnego udziału w postępowaniu upadłościowym zagwarantował ochronę interesów spadkobierców związanych z beneficjatem praw i obowiązków majątkowych.
Zauważyć należy, że pomimo wstąpienia do postępowania upadłościowego następców prawnych zmarłego dłużnika, upadłym w rozumowaniu materialnoprawnym pozostaje
w dalszym ciągu zmarły dłużnik. Oznacza to, że masę upadłościową tworzyć będzie jedynie majątek zmarłego dłużnika jaki posiadł on do dnia śmierci. Majątek posiadany przez jego spadkobierców nie zasila więc masy upadłości. W judykaturze zgodnie przyjmuje się, że udział spadkobiercy zmarłego dłużnika w dalszym postępowaniu upadłościowym ma charakter jedynie procesowy. Przemawia za tym fakt, że spadkobierca nie nabywa statutu osoby upadłej po wstąpieniu do postępowania w miejsce zmarłego dłużnika. Spadkobierca
w postępowaniu upadłościowym „traktowany jest jak strona postępowania, tj. może podejmować wszelkie czynności właściwe dla upadłego (np. udzielanie wyjaśnień, wydanie majątku należącego do masy upadłości, wnoszenie środków odwoławczych itp.).[1] Przepisy o prawach i obowiązkach upadłego stosuje się odpowiednio do spadkobiercy na mocy
art. 188 ust.2 PU.
Kolejnym, budzącym duże wątpliwości skutkiem związanym ze śmiercią upadłego w toku postępowania upadłościowego jest sposób zakończenia postępowania upadłościowego. Jak zostało to wcześniej wskazane, zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie w przypadku śmierci upadłego wydanie kończącego, merytorycznego orzeczenia jest niedopuszczalne. Jedynym słusznym wyjściem jest umorzenie postępowania upadłościowego na ogólnych zasadach procesu cywilnego, czyli na podstawie art. 355 § 1 KPC, wobec niedopuszczalności wydania postanowienia kończącego sprawę tj. postanowienia o ustaleniu planu spłaty, bądź postanowienia o umorzeniu zobowiązań upadłego.
Stanowisko i argumentacja przedstawiona w głosowanym orzeczeniu Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2020r. jest niewątpliwie słuszna. Kluczowa wydaje się uwaga odwołująca się do celów postępowania upadłościowego. Jak wiadomo, cele postępowania upadłościowego są odmienne w zależności od podmiotu, w stosunku do którego prowadzone jest postępowanie upadłościowe. Ustawodawca w art. 2 ust. 2 PU wskazał, że „w przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej postępowanie upadłościowe prowadzone jest w celu: umożliwienia umorzenia zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, co w istocie jest funkcją oddłużeniową, a jeśli jest to możliwe – zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak największym stopniu (funkcja windykacyjna)”[2]. Natomiast celem postępowania upadłościowego przedsiębiorcy jest zaspokojenie wierzycieli oraz jeśli to możliwe, zachowanie prowadzonego przedsiębiorcy. Cel postępowania upadłościowego niejako przesądza o sposobie zakończenia postępowania w przypadku śmierci dłużnika w toku postępowania upadłościowego. Wynika to z art. 491 14 ust. 1 PU, który nakazuje sądowi, po wykonaniu planu podziału, a gdy z uwagi na brak majątku upadłego plan podziału nie został sporządzony – po zatwierdzeniu listy wierzytelności, ustalić dla upadłego plan spłaty wierzycieli albo w przypadkach, o których mowa w art. . 491 16 PU umorzyć zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Sąd z urzędu więc jest zobowiązany podjąć czynności wynikające z art. 491 14 ust. 1 PU w stosunku do upadłego.
W przypadku śmierci upadłego konsumenta, prowadzenie wobec jego osoby postępowania w zakresie ustalenie planu spłaty bądź umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty jest bezprzedmiotowe z uwagi na niemożność wykonania głównego celu upadłości „konsumenckiej” jakim jest funkcja oddłużeniowa dłużnika. Sąd słusznie podkreślił, że osoba nieżyjąca nie ma żadnych zdolności zarobkowych, aby w stosunku do jej osoby móc ustalać jakikolwiek plan spłaty. Niemożliwym jest również ustalenie dla jej spadkobierców planu spłaty bazując na możliwościach zarobkowych zmarłego dłużnika w toku postępowania, gdyż spadkobiercy upadłego mogą mieć zupełnie odmienną sytuację materialną. Przepisy prawa upadłościowego i cywilnego wykluczają również możliwość określenia zdolności zarobkowych spadkobierców upadłego i ustalenie na tej podstawie dla spadkobierców zmarłego dłużnika planu spłaty wierzycieli. Jak zostało to wcześniej wskazane, udział spadkobiercy zmarłego dłużnika ma jedynie charakter procesowy, bowiem osobą upadłą pod względem materialnoprawnym pozostaje w dalszym ciągu zmarły dłużnik. Dlatego też podstawą ustalenia planu spłaty lub umorzenia zobowiązań nie może być sytuacja życiowa i materialna innych osób niż osoby upadłej, gdyż postępowanie upadłościowe wobec „konsumenta” jest postępowaniem personalnym skierowanym konkretnie bezpośrednio
w stosunku do konkretnej osoby i jej sytuacji życiowej oraz materialnej. Przymioty osobiste upadłego dłużnika każdorazowo decydują o tym, w jakim zakresie zobowiązania zostaną umorzone przez Sad w toku postępowania upadłościowego. Z tych też przyczyn niemożliwe jest ustalenie planu spłaty bazując na sytuacji życiowej i materialna innych osób niż osoby upadłej. Ponadto niewątpliwe Sąd celnie zauważył, że ustalenie planu spłaty dla spadkobierców zmarłego „konsumenta” pociąga również szereg problemów związanych m.in. z formą przyjęcia spadku przez spadkobierców, czy też z faktem, że spadkobiercy nie byli uczestnikami postępowania upadłościowego, oraz, że postępowanie upadłościowe nie zostało wszczęte z ich inicjatywy, ani za ich zgodą. Problematyczne mogłoby być również ustalenie kryteriów jakimi Sąd winien kierować się podczas ustalenia planu spłaty dla spadkobierców zmarłego upadłego, zwłaszcza przy większej liczbie spadkobierców biorących udział w postępowaniu upadłościowym zmarłego dłużnika, bowiem każdy ze spadkobierców może mieć inne możliwości zarobkowe oraz inną sytuację życiową .
Dlatego też, pozornie umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli wydaje się najbardziej oczywistym sposobem zakończenia postępowania wobec zmarłego dłużnika. Niemniej należy zauważyć, że akceptacja powyższego sposobu zakończenia postępowania nakazywałaby z urzędu Sądowi umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli za każdym razem w przypadku śmierci zadłużonego „konsumenta” w toku postępowania upadłościowego, bez względu na okoliczności jakie towarzyszyły dłużnikowi gdy popadał on w stan niewypłacalności – chodzi o tzw. moralność płatniczą dłużnika. Przyjęcie takiej koncepcji zakończenia postępowania upadłościowego po śmierci upadłego stałaby również w sprzeczności z „prerogatywami” jakie ustawodawca obdarzył Sąd podczas podejmowania decyzji co do zakresu planu spłaty bądź co do umorzenia zobowiązań osoby upadłej bez ustalania planu spłaty.
Zdaniem glosującego z tejże przyczyny należy odrzucić możliwość zakończenia postępowania upadłościowego poprzez umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty . Wobec niemożności zastosowania bezpośrednich przepisów odnośnie zakończenia postępowania upadłościowego znajdujących się w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe, jedynym właściwym rozwiązaniem jest sięgniecie po przepisy dotyczące umorzenia postępowania na ogólnych zasadach procesu cywilnego, na mocy których Sąd umorzy postępowanie, jeżeli z innych przyczyn wydanie wyroku stało się niedopuszczalne. Za inne przyczyny należy uznać niemożliwość wydania kończącego merytorycznego orzeczenia. Wspomnieć należy, że na etapie ustalania planu spłaty wierzycieli, wszystkie czynności związane z likwidacją masy upadłości zostały już uprzednio wykonane. Wobec braku czynności likwidacyjnych pozostaje więc jedynie umorzenie postępowania upadłościowego na skutek śmierci upadłego, bowiem brak jest czynności, które można by wykonać z udziałem spadkobierców upadłego.
Z tychże przyczyn karygodnym byłoby więc dopuszczenie spadkobierców upadłego do udziału w procedurze ustalania planu spłaty, bądź automatyczne umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli. Należy pamiętać, że spadkobiercom przysługuje na gruncie polskiego prawa cywilnego ochrona prawna przed negatywnymi skutkami przyjęcia spadku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, spadkobierca co do zasady odpowiada za długi zmarłego tylko do wysokości aktywów spadku. Oznacza to, że niezłożenie przez spadkobiercę oświadczenia w kwestii przyjęcia bądź odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się on o tytule powołania do spadku, będzie jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza tj. do wartości przejętego majątku. Spadkobierca zmarłego upadłego, nie będzie więc odpowiadał za nieuregulowane zobowiązania spadkodawcy, bowiem nie odziedziczył on żadnych aktywów majątkowym, gdyż wszelkie aktywa zostały zlikwidowane w toku postępowania upadłościowego przez syndyka i ewentualnie rozdysponowane na zasadach przewidzianych w ustawie prawo upadłościowe.
Ustawodawca na gruncie przepisów kodeksu cywilnego zapewnił więc odpowiednią ochronę spadkobiercom upadłego przed negatywnymi skutkami umorzenia postępowania upadłościowego na skutek śmierci upadłego. Ponadto zapewnił spadkobiercom upadłego czynny udział w postępowaniu upadłościowym do momentu zakończenia czynności likwidacyjnych i czynności związanych z podziałem sumy uzyskanych z likwidacji majątku upadłego. Wskazać należy również, że spadkobierca jest uprawniony do czynnego uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym. W stosunku do spadkobiercy upadłego, stosuje się przepisy o prawach i obowiązkach upadłego. Rozwiązanie to oznacza, że spadkobiercy uprawnieni są jedynie do podejmowania wszelkich czynności, które mieszczą się w zakresie praw i obowiązków upadłego np. do udzielania wyjaśnień, wydania majątku należącego do masy upadłości, wnoszenie środków zaskarżenia, opiniowania wynagrodzenia syndyka itp. Zgodnie z art. 188 ust. 2 PU od chwili wstąpienia spadkobiercy do postępowania, należy doręczać spadkobiercy również wszelkie pisma przeznaczone dla upadłego.
PODSUMOWANIE
Reasumując, rozważając różne warianty skutków jakie wywiera śmierć upadłego na dalszy bieg postępowania upadłościowego, należy dojść do przeświadczenia, że pogląd przyjęty w glosowanym orzeczeniu Sądu Okręgowego w Warszawie - XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy z dnia 16 stycznia 2020r. (sygn. akt. XXIII Gz 989/19) zasługuje na pełną akceptację, a interesy spadkobierców są odpowiednio zabezpieczone przed negatywnymi skutkami związanymi z odmową ustalenia przez Sąd planu spłaty wierzycieli oraz odmową umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli. Jedynym słusznym i właściwym rozwiązaniem w sytuacji śmierci upadłego w toku postępowania upadłościowego po wyczerpaniu czynności związanych z likwidacją masy upadłości jest umorzenie postępowania upadłościowego wobec niemożności wydania kończącego, merytorycznego orzeczenia w sprawie.
Bibliografia:
1. A. Hrycaj, Prawo i postępowanie upadłościowe osób fizycznych, Warszawa 2020
2. S. Gurgul, Prawo upadłościowe. Komentarz, Beck, Warszawa 2020.
3. P. Zimmerman, Upadłość konsumencka, Prawo upadłościowe Prawo restrukturyzacyjne Komentarz, wydanie 5
4. Prawo upadłościowe. Komentarz, wydanie 7, Piotr Zimmerman, 2022
5. Tendencje prawa materialnego i procesowego cywilnego pod redakcją Elwiry Marszałkowskiej-Krześ, Wrocław 2017 (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Warszawskiego, seria e-Monografie nr 101 - Oddłużenie jako podstawowy cel postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, Joanna Migaj)
6. Prawo upadłościowe, Komentarz, dr hab. Rafał Adamus, 2021
Wykaz aktów prawnych
1. Kodeks cywilny - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964, Dz. U. nr 16 poz. 93 z 1964 z późniejszymi zmianami,
2. Prawo upadłościowe - ustawa z dnia 28 lutego 2003, Dz. U. nr 60 poz. 535 z 2003 z późniejszymi zmianami
[1] P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Komentarz, wydanie 7, 2022
[2] Tendencje prawa materialnego i procesowego cywilnego pod redakcją Elwiry Marszałkowskiej-Krześ, Wrocław 2017 (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Warszawskiego, seria
e-Monografie nr 101 - Oddłużenie jako podstawowy cel postępowania upadłościowego prowadzonego
w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, Joanna Migaj
- opracowała: Iwona Filipak
