W myśl Starego Testamentu, w roku szabatowym przypadającym pod koniec każdego siódmego roku przeprowadzano darowanie długów. Polegać miało na darowaniu udzielonej pożyczki, bez żądania zwrotu od bliźniego lub swego brata. Wierzyciel mógł jednak domagać się zwrotu długu od „obcego”[1]. Zróżnicowano więc dłużników na Izraelitów i innych ludzi. Darowanie długów miało na celu powrócenie do równości społecznej i naprawienie niesprawiedliwości[2]. Należało wystrzegać się myśli ujętej jako „niegodziwa”, by nie udzielić pomocy finansowej swemu bratu z uwagi na zbliżający się rok darowania i związanego z tym ryzyka nieodzyskania wierzytelności[3].
Nakazy te były jednak uciążliwe w stosowaniu i zastanawiano się, jak je obejść. Rabin Hillel Starszy sformułował prawo, zgodnie z którym wierzyciel mógł przenieść swoją wierzytelność na instytucję religijną (tzw. prawo prosbulu). W takim przypadku nie musiał anulować długu, bowiem nie był to dług u bliźniego czy brata. Instytucja taka mogła więc domagać się zwrotu należności. Po zakończeniu roku szabatowego dokonywała przeniesienia wierzytelności na pierwotnego wierzyciela[4].
Interesujące przemyślenia w kontekście chrześcijańskiego darowania długu podjął J.A. Rossakiewicz wskazując, że w społeczeństwie występują potrafiące bogacić się jednostki utalentowane. Pomimo ich jednostkowej inicjatywy zapewniającej uzyskanie majątku, bogactwo ma wymiar społeczny i stanowi rezultat wysiłku ludzi danej społeczności. W efekcie tych rozważań można uznać, że ustępstwa wobec biednych – pomniejszenie swego bogactwa (a więc umorzenia długów), stanowią wręcz powinność ludzi bogatych wobec osób „pracujących” na ich dobro[5].
Instytucja darowania długów występuje także w Koranie, gdzie wskazano, że jeśli dłużnik ma trudność w opłaceniu długu, należy dać mu czas na jego spłatę albo, chcąc uczynić lepiej, należy dług darować[6]. Umorzenie długu jest więc jałmużną, świadczącą o doskonałości i szlachetności człowieka. Należy jednak podkreślić, że na gruncie Koranu ma ona dobrowolny charakter - co do zasady bowiem można domagać się zwrotu zaciągniętego długu[7].
Z chińskiej „Księgi Przemian” również można wywieść zasady odnoszące się do bogactwa i biedy. Traktuje ona o rozróżnieniu ludzi ze względu na zasady i motywację postępowania na dwa rodzaje – szlachetnych i prostaków. Osoba szlachetna nie godzi się na nagradzanie się dochodem, kiedy rządy sprawują prostacy, gdyż stałaby się w takim przypadku uczestnikiem niesprawiedliwości. Bogactwo kojarzone winno być z dobrem wspólnoty, a nie jednostki, a jego istotę stanowi dzielenie się. Człowiek szlachetny winien, w trosce o sprawiedliwość, dzielić się majątkiem, im bardziej jest on bogaty. Prostakiem jest zaś osoba, która żądna jest pozostawić bogactwo sobie. Takie postępowanie stoi w sprzeczności z naturą świata i prowadzi do upadku[8]. Z powyższego wywieść można, że osoby majętne nie powinny bogacić się kosztem biednych. Wydaje się więc, że w konsekwencji ludzie nie powinni mieć długów, bowiem ci szlachetni mają nakaz dzielenia się swoim dobrem, tak, by wśród społeczności nie było dysproporcji.
Obecnie w Polsce instytucja zwolnienia z długu występuje w art. 508 k.c., w myśl którego zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje [9]. J.A. Rossakiewicz wskazuje, że wyraz anulowania długów w obecnym stanie prawnym stanowi też instytucja przedawnienia roszczeń, którego istotą jest, jego zdaniem „chrześcijański obyczaj anulowania długów”[10].
Opracowała Agata Kosmal.
[1] Stary Testament, Księga Powtórzonego Prawa, Rok szabatowy, https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=225, dostęp: 12.2.20 r.
[2] W. Chrostowski, Jubileusze w Starym Testamencie, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 16, 5-22, 2000, str. 8-9, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Seminare_Poszukiwania_naukowe/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2000-t16/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2000-t16-s5-22/Seminare_Poszukiwania_naukowe-r2000-t16-s5-22.pdf, dostęp: 12.2.20 r.
[3] Stary Testament, Księga Powtórzonego Prawa, Rok szabatowy, https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=225, dostęp: 12.2.20 r.
[4] K. Pytko, Przechytrzyć pana Boga, 11.09.2017, https://www.focus.pl/artykul/przechytrzyc-pana-boga?page=1, dostęp: 12.2.20 r.
[5] J. A. Rossakiewicz, Zasady anulowania długów, str. 2-3, https://www.krs.org.pl/images/Media1/konferencja29.pdf, dostęp: 13.2.20 r., g. 11:25.
[6] Koran (Al-Koran), z Arabskiego przekład polski Jana Murzy Tarak Buczackiego, Wydawnictwo Aleksander Nowolecki, wyd. 1858, t. II, Rozdział II. 280, https://pl.wikisource.org/wiki/Koran/Tom_II, dostęp: 16.2.20 r.
[7] J. A. Rossakiewicz, dz. cyt., str. 5.
[8] Ibidem, str. 3.
[9] Art. 508 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (tj. z dn. 16.5.19 r. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.).
[10] J. A. Rossakiewicz, dz. cyt., str. 6.
Źródło obrazu: Wikipedia.
