Jak wynika z art. 94 ustawy o księdze wieczystej i hipotece, „wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki”. Jest to tzw. zasada akcesoryjności hipoteki (hipoteka istnieje dopóty dopóki istnieje dług, którego spłatę zabezpiecza).
We wskazanym na wstępie przykładzie należałoby przyjąć, że jeżeli wobec przedsiębiorcy zostaną podjęte działania w efekcie których wierzytelność z tytułu pożyczki wygaśnie, to wygaśnie również hipoteka na nieruchomości spółki z o.o. Sprawa jednak nieco komplikuje się w przypadku ogłoszenie upadłości pożyczkobiorcy, a następnie umorzenia jego zobowiązania. Sytuacja taka będzie bardzo często występowała zarówno w upadłości konsumenckiej, jak i w postępowaniach upadłościowych prowadzonych wobec osób fizycznych będących przedsiębiorcami.
W ostatnim czasie z zagadnieniem tym mierzył się Sąd Najwyższy, jednak odpowiedzi nie udzielił, lecz przekazał zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 53/19), stawiając następujące pytanie:
Czy umorzenie na podstawie przepisu art. 369 § 2 Ustawy z dnia 23 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe w brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2016 roku, wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego będącego jednocześnie stroną czynności bankowej ustanowienia hipoteki, wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki w rozumieniu przepisu art. 94 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece?
Dotychczas opisywane zagadnienie było zarzewiem sporu w piśmiennictwie. Przykładowe wypowiedzi przedstawicieli doktryny:
- R. Adamus, Umorzenie zobowiązań upadłego a zabezpieczenie rzeczowe na mieniu osób trzecich, „Przegląd Prawa Handlowego” 2018 nr 8
- B. Sierakowski, B. Szczepkowska, Plan spłaty w postępowaniu upadłościowym osoby fizycznej a odpowiedzialność poręczycieli, współdłużników solidarnych i rzeczowych za zobowiązania upadłego, „Doradca restrukturyzacyjny” nr 10 (4.2017)
Za poglądem, że hipoteka wygasa przemawia jej akcesoryjny charakter i literalne brzmienie art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wskutek umorzenia zobowiązania mocą prawomocnego orzeczenia sądu dochodzi do wygaśnięcia więzi obligacyjnej, w tym istniejącej wierzytelności osobistej, na linii dłużnik-wierzyciele. Z drugiej jednak strony sytuacja nie jest klasyczna, bowiem wierzytelność wygasa wskutek arbitralnej decyzji sądu, niezależnie więc od woli wierzycieli. Czy może więc w imię ochrony praw wierzyciela należałoby odejść od zasady akcesoryjnego charakteru hipoteki?
W praktyce obrotu gospodarczego, odpowiedzi na powyższe pytanie mają olbrzymie znaczenie. Warto więc śledzić losy powyższej sprawy - zarówno będąc po stronie wierzyciela, jak i dłużnika.
- opracował Bartosz Sierakowski
